“Cezaevlerinde iç çamaşırı alamayan mahkumlar var”

*Fotoğraf: Rojan Mamo / Diyarbakır T Tipi Kapalı Cezaevi

Diyarbakır T Tipi Kapalı Cezaevi’nden bir mahpus, e-görüş sistemi üzerinden bianet’e verdiği demeçte, cezaevlerinde artık mahkumların temel ihtiyaçlarını karşılamasının çok zorlaştığını ve temel ihtiyaçların bile lüks haline geldiğini aktardı.

Adını vermek istemeyen mahpus, 20 kişilik bir koğuşta kaldığını ve koğuşa aylık ortalama 2 bin TL elektrik faturası geldiğini belirterek, bu seneki elektrik tüketiminden koğuş sisteminde kişi başına düşen ve ödemeleri gereken miktarın aylık en az 100 TL olduğunu söyledi.

Mahpus ayrıca, “Bunun yanında koğuşun aylık ortak ihtiyaçları için 4 bin TL toplanır ve her mahkum 200 TL öder. Şu anda görüşmeyi yaptığımız E-Görüş sistemi ise aylık 250 TL karşılığında sağlanır. Çamaşır yıkamak ve banyo yapmak için kullandığımız sabun ve deterjan en az 200 TL tutuyor. Sigara içmiyor, cezaevinin kötü yemeklerine katlanıyor olsanız bile aylık en az 750 TL harcamak zorundasınız” dedi.

Aileler para gönderemiyor

Mahpusun yakınları ise ekonomik sıkıntılardan dolayı cezaevine para gönderemediklerini, çoğu zaman borçlanarak E-Görüş bedelini yatırabildiklerini söyledi.

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) verilerine göre 2022’nin ilk altı ayında cezaevlerinde tüketilen elektrik tarifelerine yüzde 184 zam yapıldı.

Türkiye’deki cezaevleri yüksek tarifeli ticarethane statüsünde değerlendiriliyor ve eşya maddeleri hakkındaki yönetmeliğe göre aydınlatma dışındaki tüm elektrik giderleri tutuklu ve hükümlülerden alınıyor.

2021 Avrupa Konseyi Ceza İstatistik Raporlarına göre, Türkiye yaklaşık 300 bin kişi ile dünyada cezaevlerinde en çok mahkum olan ikinci ülke.

Dolayısıyla mahpusların içeride ödemeleri gereken ücretler, yüzbinlerce mahpusu ve yakınını da ilgilendiriyor.

Birkaç gün önce tahliye olan ve soyadını vermek istemeyen Ramazan, kesinleşen cezası için içeri girdiğinde ailesinin giderlerini karşılamayacağını bilen mahpuslardan sadece biri.

O nedenle, cezasının uzaması pahasına, bir süre teslim olmadığını, onun yerine para biriktirmek için çalıştığını söylüyor.

Yoksul bir ailenin çocuğu olan Ramazan, “Ailemin benim cezaevi masraflarını karşılayacak durumu olmadığı için cezamın uzaması pahasına teslim olmadım. Yaklaşık beş ay çalıştıktan sonra bir jandarma kontrolünde yakalanarak cezaevine götürüldüm. Biriktirdiğim para ve ailemin yardımıyla ihtiyaçlarımı karşılayabildim ve uzayan cezamı bitirdim” diyor.

İç çamaşırı alamayan mahkumlar var

Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin (CİSST) Koordinatörü Berivan Korkut, oluşturdukları Danışma Hattı ve Mektup Servisleri sayesinde yıllardır mahkumlar ve aileleri ile irtibat kurduklarını ve son zamanlarda artan enflasyonla ilgili şikayetlerin çoğaldığını söylüyor.

Korkut, ekonomik nedenlerden ötürü çok fazla mektup aldıklarını, yakın zamanda iç çamaşırı alamadığı için derneklerine başvuran mahkumların olduğunu belirtiyor.

Yoksul mahkumların diğer mahkumların işlerini yapmak zorunda olduklarını belirten Korkut, cezaevlerindekiler arasında ekonomik güçlerine göre bir hiyerarşi oluştuğunu da anlatıyor.

Korkut, bu hiyerarşinin en alt kısmında olan yoksul mahkumların, kendi masraflarını karşılayabilmek için diğer mahkumların kıyafetlerini yıkayıp koğuş tuvaletlerini temizlemek zorunda kaldıklarını aktarıyor.

Cezaevlerinde artık yemeklere et koyulmuyor

Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre 2022 Eylül ayında gıda enflasyonu bir önceki yıla göre yüzde 93 arttı. Bu artış cezaevlerindeki yemeklerin giderlerinin artmasına neden olurken, iaşe bedelleri günlük 22 TL’de kaldı.

Adalet Bakanlığı tarafından belirlenen ve tutuklu, hükümlü ve personellerin günlük yemek ihtiyacı ücreti olan “iaşe bedeli”, geliri olan mahkumlardan altı ayda bir tahsil ediliyor.

Korkut, iaşe bedellerinin yemek masraflarını karşılamaya yetmemesi nedeniyle mahkumların aylardır etli yemek yemediklerini söylüyor. Porsiyonları küçülterek bulgur, pirinç ve karbonhidrat ağırlıklı yemekler verildiğini ve cezaevi personellerinin de bu durumdan şikayetçi olduğunu aktarıyor.

Kadınlara ped

Korkut, “Ceza ve Tevfik Evleri yönetmeliğinde yeterli geliri olmayan mahkumların masrafları hapishane idaresi tarafından karşılanır ibaresi bulunuyor. Genellikle bu madde üzerinden başvuru yaparak hak talep ediyoruz. Hapishane yönetimleri çok az sayıda talebimiz kabul ediliyor” dedi.

Kadınların cinsiyetlerine özgü ihtiyaçlarının ihmal edilmesine ve ayrımcılığa uğramasına sebebiyle kadın ve LGBTİ+ mahkumların ekonomik olarak daha fazla güçlük çektiklerini aktaran Korkut, “2017’de başlattığımız ped kampanyası ile yasalaştıramamış olsak bile 81 ildeki cezaevlerinde ücretsiz ped uygulaması başladı. Bu haktan faydalanmak için dilekçe vermeniz yetiyor ama ne yazık ki birçok mahkum haklarını bilmedikleri için faydalanamıyor’’ dedi.